Таксама ўводзяцца абмежаваньні на падаўжэньне ўжо дзейных ВНЖ (гадавых і двухгадовых). А тым замежнікам, якія захочуць атрымаць у краіне сталы від на жыхарства, прыйдзецца даказаць сваё веданьне латыскай мовы — у адваротным выпадку дакумэнты анулююцца.
Расеец Андрэй Мякоткін з жонкай пераехаў з Масквы ў Латвію 11 гадоў таму: яны былі аднымі з першых удзельнікаў праграмы «ВНЖ у абмен на інвэстыцыі». Пара асела ў горадзе недалёка ад Рыгі. Андрэй успамінае, што ў тыя часы часовы від на жыхарства ў Латвіі можна было атрымаць за куплю нерухомасьці, што сям’я і зрабіла: прадала кватэру ў Маскве і пераехала.
«Мы купілі на 50 тысяч латаў дом і тут аселі. І з таго часу ў нас ужо трэці ВНЖ цяпер: ён у нас да 2026 года, — распавядае Андрэй. — Калі мы працягнем жыць, як мы зараз жывем, то праз тры-чатыры». Для таго, каб нас гэта не кранула, нам трэба атрымаць сталы від на жыхарства«.
Але атрыманьне ПМЖ для Мякоткіна ўпіраецца ў веданьне латыскай мовы: яго Андрэй з жонкай вывучыць пакуль не змаглі. А без веданьня дзяржаўнай мовы па новых правілах атрымаць сталы від на жыхарства ў Латвіі нельга.
«Я гэтым не ганаруся зусім, але ў нас на гэта ёсьць і субʼектыўныя прычыны, і абʼектыўныя прычыны, — тлумачыць расеец. — Вось мы тут жывем: мы ні зь кім ня маем зносіны, у нас няма латыскамоўнага асяродзьдзя. Я маю зносіны з кліентамі на ангельскай, а паміж сабой мы гаворым на расейскай».
Журналістка Наста Захарэвіч жыве ў Латвіі значна менш за сямʼю Мякоткіных: прыехала ў 2020 годзе з Менска, у разгар пратэстаў у Беларусі. Праз паўгоду яна атрымала статус уцекача і адразу ж пайшла на курсы латыскай мовы: здала іспыт і атрымала пасьведчаньне аб веданьні мовы на ўзроўні А2. Менавіта такі сэртыфікат аб пачатковым узроўні латыскай мовы патрэбен для падаўжэньня пасьведчаньня на права жыхарства ў Латвіі.
«Гэта ўзровень размовы на рынку: „Прадайце мне тры памідоры і дзьве кукурузы“. Гэта тое, як я трэнірую мову: я хаджу ў аптэку, таму што, мне здаецца, у аптэцы ў людзей моцныя нэрвы і іх гэта будзе ня так моцна палохаць. Яго дастаткова, каб схадзіць у краму можна было і вырашыць мінімальна бытавыя пытаньні», — расказвае беларуска.
Захарэвіч кажа, што вельмі многія палітычныя ўцекачы з Беларусі, якія прыехалі ў Латвію пасьля выбараў 2020 года, ужо або атрымалі сэртыфікат аб веданьні латыскай мовы, або знаходзяцца ў працэсе яго атрыманьня.
«Мы родам з краіны, якая таксама вельмі моцна была русыфікаваная ў свой час і гэта працягваецца да гэтага часу. І для многіх вывучэньне чужой мовы — гэта паказаць павагу да краіны, — падкрэсьлівае яна. — Фактычна ў Рызе можна выжыць без латыскай мовы, але ўсё роўна, ведаючы яе, ты праяўляеш нейкую павагу. Калі ты не ведаеш мясцовую мову — ты вельмі моцна выпадаеш з сацыяльнага жыцьця, ты выпадаеш з мерапрыемстваў, часткі навін».
Па дадзеных Упраўленьня грамадзянства і міграцыі, у 9 тысяч грамадзян Расеі ёсьць у Латвіі часовы від на жыхарства, а ў 37 тысяч расейцаў — сталы від на жыхарства. Прэмʼер-міністр Латвіі Крышʼяніс Карынш лічыць зьмены лягічнымі:
«З часовымі відамі на жыхарства ўсё проста: калі раней яны працягваліся аўтаматычна, то зараз сыстэма будзе іншая. ВНЖ ня будуць працягвацца, за выключэньнем асаблівых выпадкаў. Са сталымі відамі на жыхарства будзе так: калі чалавек хоча працягваць жыць у Латвіі — яму трэба ведаць дзяржаўную мову», — тлумачыць ён.
Многія латвійскія палітыкі апраўдваюць забарону на выдачу новых відаў на жыхарства расейцамі і беларусам інтарэсамі нацыянальнай бясьпекі.
«Прабачце, але ідзе вайна, мы павінны думаць аб нацыянальнай бясьпецы, — падкрэсьлівае Рыхардс Колс, дэпутат Сэйма ад „Нацыянальнага абʼяднаньня“. — Таму краіны Балтыі цалкам закрываюць мяжу для грамадзян Расеі з шэнгенскімі візамі, і пытаньне з ВНЖ мы таксама вырашым».
Латвійская апазыцыя, наадварот, выступае супраць абмежаваньняў для грамадзян РФ і Беларусі.
«Яшчэ два месяцы таму МЗС Латвіі заклікала людзей з Беларусі, апазыцыянэраў з Расеі, у тым ліку сродкі масавай інфармацыі, спакойна пераводзіць свае офісы ў Латвію. Мы былі гаваньню, якая гарантавала ўсе магчымыя правы людзям, якія думаюць па-іншаму, чым афіцыйныя ўлады Расеі, — кажа Андрэй Кляменцьеў, дэпутат Сэйма. — Я думаю, што вельмі многія людзі тады нам паверылі — заключылі кантракты і заехалі сюды. І тое, што зараз адбываецца, — гэта ня вельмі добрая гісторыя, таму што мы не выконваем раней дадзеныя абяцаньні».
Зараз у парлямэнце Латвіі на разглядзе знаходзяцца адразу два законы аб ВНЖ для расейцаў і беларусаў. Абодва абмяжоўваюць выдачу і падаўжэньне ім відаў на жыхарства, але адзін — больш радыкальна, а іншы ўмерана. Розьніца — у пераліку выключэньняў для розных гуманітарных выпадкаў. Аўтары другога закону, у прыватнасьці, кажуць, што ВНЖ для палітычных актывістаў і ў іншых гуманітарных выпадках можа быць выключэньнем і расейскіх журналістаў і апазыцыянэраў новыя зьмены не павінны закрануць.
А з 19 верасьня Латвія поўнасьцю закрые мяжу для грамадзян Расеі з шэнгенскімі візамі: гэтае рашэньне ўжо прынятае.
