75 гадоў таму 4 лютага 1931 году, абарвалася жыцьцё гісторыка й палітыка Усевалада Ігнатоўскага.
Ягонае імя я ўпершыню пачуў у свае студэнцкія 1970-я. На лекцыі з гісторыі БССР тагачасны загадчык катэдры гэтае дысцыпліны, аўтар убогага і наскрозь фальсыфікатарскага школьнага падручніка прафэсар Абэцэдарскі палымяна выкрываў палітыку “беларусізацыі” і аднаго зь яе кіраўнікоў – Ігнатоўскага.
Той, маўляў, разам з паплечнікамі, прымушаў беларусаў казаць і пісаць “секунцы”, а не “катлеты” і “макраступы” заміж спрадвечных беларускіх “галёшаў, а потым канчаткова здрадзіў генэральнай лініі партыі і ці то пад страхам заслужанага пакараньня, ці то ў хвіліну раскаяньня застрэліўся.
Вось і ўсё, што трэба было ведаць будучым гісторыкам пра знакамітага вучонага, які займаўся распрацоўкай канцэпцыі нацыянальнай гісторыі паводле прынцыпу дзяржаўнасьці і нацыянальнай самастойнасьці беларусаў. Пра аўтара першага ў айчыннай гістарыяграфіі грунтоўнага дасьледаваньня паўстаньня 1863 году. Пра наркама асьветы, пры якім быў адчынены Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт. Пра першага прэзыдэнта Беларускай Акадэміі навук, стварэньне якой можна лічыць вяршыняю “беларусізацыі”...
Перасьлед і цкаваньне Ўсевалада Ігнатоўскага пачаліся ў 1929-м. Яму прыгадалі і паходжаньне зь сям’і сьвятара – “клясава варожага пралетарыяту асяродзьдзя”, і эсэраўскае мінулае, і прыкрыцьцё “нацдэмаў”, што зьвілі сваё “асінае кубло” ў Акадэміі навук. Выклікі ў ОГПУ рабіліся ўсё часьцейшымі. У “навуковых” дыскусіях”, якія вяліся зь Ігнатоўскім у тым доме, выкарыстоўваліся спэцаргумэнты з традыцыйнага арсэналу “майстроў заплечных справаў”. Вярнуўшыся пасьля аднаго з допытаў дадому, Ігнатоўскі дастаў з шуфляды пісталет...
Яго пахавалі похапкам, употай ад сяброў і калегаў, зусім не паводле славянскай традыцыі, а раніцой. Нейкім дзівам захаваўся на Вайсковых могілках у Менску ягоны апошні зямны прыстанак.
Улада працягвала помсьціць Ігнатоўскаму і пасьля сьмерці. У 1937-м была “як член сям’і здрадніка” засуджаная на восем гадоў лягераў жонка, расстраляныя сыны Юры і Валянцін.
Сёлета – 125 гадоў зь дня яго народзінаў.
Ці ўзгадаюць пра гэта ў Міністэрстве адукацыі? Наўрад. Бо замест дэвізу наркама асьветы Ігнатоўскага – “Вучыць беларуса на беларускай мове!” – у міністэрстве вісяць цяпер партрэты чалавека, які публічна сьцьвярджаў, што на гэтай мове анічога значнага ні стварыць, ні выказаць немагчыма.
Ягонае імя я ўпершыню пачуў у свае студэнцкія 1970-я. На лекцыі з гісторыі БССР тагачасны загадчык катэдры гэтае дысцыпліны, аўтар убогага і наскрозь фальсыфікатарскага школьнага падручніка прафэсар Абэцэдарскі палымяна выкрываў палітыку “беларусізацыі” і аднаго зь яе кіраўнікоў – Ігнатоўскага.
Той, маўляў, разам з паплечнікамі, прымушаў беларусаў казаць і пісаць “секунцы”, а не “катлеты” і “макраступы” заміж спрадвечных беларускіх “галёшаў, а потым канчаткова здрадзіў генэральнай лініі партыі і ці то пад страхам заслужанага пакараньня, ці то ў хвіліну раскаяньня застрэліўся.
Вось і ўсё, што трэба было ведаць будучым гісторыкам пра знакамітага вучонага, які займаўся распрацоўкай канцэпцыі нацыянальнай гісторыі паводле прынцыпу дзяржаўнасьці і нацыянальнай самастойнасьці беларусаў. Пра аўтара першага ў айчыннай гістарыяграфіі грунтоўнага дасьледаваньня паўстаньня 1863 году. Пра наркама асьветы, пры якім быў адчынены Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт. Пра першага прэзыдэнта Беларускай Акадэміі навук, стварэньне якой можна лічыць вяршыняю “беларусізацыі”...
Перасьлед і цкаваньне Ўсевалада Ігнатоўскага пачаліся ў 1929-м. Яму прыгадалі і паходжаньне зь сям’і сьвятара – “клясава варожага пралетарыяту асяродзьдзя”, і эсэраўскае мінулае, і прыкрыцьцё “нацдэмаў”, што зьвілі сваё “асінае кубло” ў Акадэміі навук. Выклікі ў ОГПУ рабіліся ўсё часьцейшымі. У “навуковых” дыскусіях”, якія вяліся зь Ігнатоўскім у тым доме, выкарыстоўваліся спэцаргумэнты з традыцыйнага арсэналу “майстроў заплечных справаў”. Вярнуўшыся пасьля аднаго з допытаў дадому, Ігнатоўскі дастаў з шуфляды пісталет...
Яго пахавалі похапкам, употай ад сяброў і калегаў, зусім не паводле славянскай традыцыі, а раніцой. Нейкім дзівам захаваўся на Вайсковых могілках у Менску ягоны апошні зямны прыстанак.
Улада працягвала помсьціць Ігнатоўскаму і пасьля сьмерці. У 1937-м была “як член сям’і здрадніка” засуджаная на восем гадоў лягераў жонка, расстраляныя сыны Юры і Валянцін.
Сёлета – 125 гадоў зь дня яго народзінаў.
Ці ўзгадаюць пра гэта ў Міністэрстве адукацыі? Наўрад. Бо замест дэвізу наркама асьветы Ігнатоўскага – “Вучыць беларуса на беларускай мове!” – у міністэрстве вісяць цяпер партрэты чалавека, які публічна сьцьвярджаў, што на гэтай мове анічога значнага ні стварыць, ні выказаць немагчыма.